सरकारको प्रयास एन्टीबायोटिकमा  रातो धर्का नीति लागू

Red line in Antiobiotics

नेपालमा औषधिको प्रयोगबारे जनचेतना अभाव, सहज उपलब्धता, र नियमनको कमजोर कार्यान्वयनले गर्दा एन्टीबायोटिक औषधिहरूको अनियन्त्रित प्रयोग व्यापक रूपमा भइरहेको छ। बिरामीहरू ज्वरो, टाउको दुखाइ, वा सामान्य संक्रमण भए पनि चिकित्सकको सल्लाह बिना नै फार्मेसीबाट एन्टीबायोटिक औषधि किनेर खान्छन्। यो प्रवृत्ति एक गम्भीर स्वास्थ्य संकट निम्त्याइरहेको छ, जसले एन्टीबायोटिक रेसिस्टेन्स (औषधि प्रभावहीन हुने अवस्था) लाई अझ बढावा दिइरहेको छ।

नेपाल सरकारले एन्टीबायोटिक औषधिहरूको दुरुपयोग रोक्न नयाँ नियमहरू लागू गर्ने प्रयास गरेको छ, जसमध्ये एक रातो धर्का (रेड लाइन) लगाउने प्रणाली हो। तर, यो नीति कत्तिको प्रभावकारी रूपमा लागू भएको छ? के सरकारका नियमहरू पर्याप्त छन्? एन्टीबायोटिकको मनोमानी प्रयोग रोक्न अरू के गर्न सकिन्छ?

स्वास्थ्य समस्या: अनियन्त्रित एन्टीबायोटिक प्रयोग

चितवनका ६० वर्षीय कृतिमान (नाम परिवर्तन) केही दिनदेखि लगातार टाउको दुख्ने र ज्वरो आउने समस्याबाट ग्रसित थिए। उनले अस्पताल जान आवश्यक ठानेनन् र नजिकैको फार्मेसी गए। औषधि पसलका फर्मासिस्टलाई आफ्नो समस्या बताएपछि उनलाई एजिथ्रोमाइसिन नामक एन्टीबायोटिक औषधि दिइयो।

"यस्तो सानो समस्या भए पनि किन अस्पताल जाने?" उनले भने। न चिकित्सकको प्रेसक्रिप्सन मागियो, न उनले नै आवश्यकता देखे।

नेपालमा कृतिमान मात्र होइन, हजारौँ मानिसहरू यही प्रवृत्तिमा चलिरहेका छन्। ज्वरो, टाउको दुखाइ, वा सामान्य रुघाखोकी लाग्दा समेत धेरै बिरामीहरूले एजिथ्रोमाइसिन, एमोक्सिसिलिन, सिप्रोफ्लोक्सासिन जस्ता एन्टीबायोटिक औषधिहरू आफुखुशी किनेर सेवन गरिरहेका छन्।

तर, के यस्ता औषधि कुनै सामान्य रोगको लागि प्रयोग गर्न मिल्छ? एन्टीबायोटिक औषधिहरू ब्याक्टेरिया विरुद्ध प्रभावकारी हुन्छन्, भाइरल संक्रमण (जस्तै रुघाखोकी, फ्लु) मा होइन।

नेपाल सरकारले एन्टीबायोटिक औषधिहरूमा रातो धर्का (रेड लाइन) लगाउने नीति ल्याएको छ

एन्टीबायोटिकको गलत प्रयोगका प्रमुख कारणहरू

१. चिकित्सकको सल्लाह लिन आलस्य गर्ने प्रवृत्ति

• धेरै नेपालीहरूले अस्पताल जाने झन्झट बेहोर्न चाहँदैनन्। उनीहरू फार्मेसी गएर सजिलै औषधि किन्न रुचाउँछन्।

2. औषधिको सहज उपलब्धता

   • कानुन अनुसार, एन्टीबायोटिक जस्ता औषधिहरू बिना प्रेसक्रिप्सन बिक्री गर्न पाइँदैन। तर, नेपालका अधिकांश फार्मेसीहरूमा यी औषधिहरू सजिलै उपलब्ध छन्।

3. फर्मासिस्टहरूको गैरजिम्मेवार प्रवृत्ति

   • फार्मेसीमा रहेका धेरै व्यवसायीहरूले प्रेसक्रिप्सन माग्न आवश्यक ठान्दैनन्।

4. जनचेतनाको कमी

   • धेरै बिरामीहरूले एन्टीबायोटिक औषधिको साइड इफेक्टबारे जानकारी नै पाएका हुँदैनन्।

एन्टीबायोटिकको मनपरी प्रयोगका असरहरू

एन्टीबायोटिक औषधिहरू आवश्यक भन्दा बढी वा गलत तरिकाले प्रयोग गरिँदा एन्टीबायोटिक रेसिस्टेन्स नामक गम्भीर समस्या उत्पन्न हुन्छ।

एन्टीबायोटिक रेसिस्टेन्स भनेको के हो?

जब ब्याक्टेरिया एकै प्रकारको एन्टीबायोटिक औषधिलाई पटक–पटक सम्पर्कमा आउँछ, समयक्रममा ती औषधिहरू प्रभावहीन बन्न थाल्छन्। यसलाई एन्टीबायोटिक रेसिस्टेन्स भनिन्छ।

यसको मुख्य असरहरू:

• सामान्य संक्रमणको उपचार कठिन र महँगो बन्न जान्छ।
• गम्भीर संक्रमण हुँदा उपलब्ध एन्टीबायोटिक औषधिहरूले काम नगर्न सक्छन्।
• विश्वभरि सुपरबग (Superbug) नामक अत्यधिक प्रतिरोधी ब्याक्टेरियाहरू देखा परिरहेका छन्, जसले उपचारलाई झन् कठिन बनाइरहेको छ।

एन्टीबायोटिकको मनपरी प्रयोगका असरहरू

सरकारको प्रयास: रातो धर्का नीति लागू

नेपाल सरकारले एन्टीबायोटिक औषधिहरूमा रातो धर्का (रेड लाइन) लगाउने नीति ल्याएको छ।

औषधि व्यवस्था विभागका महानिर्देशक नारायण ढकालका अनुसार, "रातो धर्का भएपछि बिरामीहरूले यसलाई ध्यानपूर्वक हेर्नेछन्। फर्मासिस्ट र व्यवसायीहरू पनि सचेत हुनेछन्।"

तर, यो नीति अझै पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन हुन सकेको छैन।

रातो धर्का नीति सफल बनाउन आवश्यक उपायहरू

१. औषधि उद्योगहरूलाई कडाइका साथ नियम लागू गर्न बाध्य पार्ने

• सरकारले दिएको निर्देशन पालन नगर्ने औषधि उत्पादक कम्पनीहरूको लाइसेन्स खारेज गर्न सकिन्छ।

२. फार्मेसीहरूमाथि कडा निगरानी राख्ने

• कुनै फार्मेसीले बिना प्रेसक्रिप्सन एन्टीबायोटिक बेच्दा कारबाही गर्न सकिन्छ।

३. स्वास्थ्यकर्मी र सर्वसाधारणलाई जनचेतना दिने अभियान सञ्चालन गर्ने

• रेडियो, टेलिभिजन, पत्रपत्रिका, र सामाजिक सञ्जालमार्फत एन्टीबायोटिकको सही प्रयोगबारे जानकारी दिनुपर्छ।

४. एन्टीबायोटिकको प्रयोगबारे अनुगमन र अनुसन्धान गर्ने

• नेपालमा कुन-कुन एन्टीबायोटिक बढी प्रयोग भइरहेको छ? कुन क्षेत्रमा बढी अनियमितता छ? यस्ता अनुसन्धानहरू गरिनुपर्छ।

How Antibiotics Resistance  Spreads

विज्ञहरूको धारणा

डाक्टर लोचन कार्कीका अनुसार, "आजकाल अस्पतालमा आउने बिरामीहरू मध्ये अधिकांशले पहिल्यै एन्टीबायोटिक खाइसकेका हुन्छन्।"

उनी थप्छन्, "हामीसँग सीमित मात्रामा एन्टीबायोटिक छन्। यदि हामीले ती औषधिहरूलाई सही रूपमा प्रयोग गरेनौँ भने भविष्यमा उपचार झन् कठिन हुनेछ।"

काठमाडौं विश्वविद्यालयका फार्मेसी अधिकृत अनिष श्रेष्ठ भन्छन्, "भारत र बंगलादेशमा एन्टीबायोटिक औषधिहरूमा रातो धर्का लगाउने प्रचलन भइसकेको छ। नेपालमा पनि यो नीति प्रभावकारी रूपमा लागू गर्न जरुरी छ।"

Antibiotics Resistance

निष्कर्ष: समाधानका लागि के गर्न सकिन्छ?

नेपालमा एन्टीबायोटिक औषधिको अनियन्त्रित प्रयोग एक गम्भीर समस्या बन्दै गएको छ। यसलाई नियन्त्रण गर्न निम्न उपायहरू आवश्यक छन्:

• रातो धर्का नीति पूर्ण रूपमा कार्यान्वयन गर्नुपर्छ।
• औषधि पसलहरूले बिना प्रेसक्रिप्सन एन्टीबायोटिक बिक्री नगर्ने सुनिश्चित गर्नुपर्छ।
• स्वास्थ्यकर्मी र सर्वसाधारणलाई सचेत बनाउनका लागि जनचेतना कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्छ।
• सरकारले एन्टीबायोटिकको प्रयोगबारे अनुगमन गर्न वैज्ञानिक अध्ययनहरू गर्नुपर्छ।

यदि यी उपायहरू प्रभावकारी रूपमा लागू गरिए, भने नेपालमा एन्टीबायोटिक औषधिको दुरुपयोग रोक्न सकिन्छ र स्वास्थ्य क्षेत्रमा देखा परिरहेका चुनौतीहरूलाई समाधान गर्न सकिन्छ।

Alternative Strategy To Combat AMRs 

तपाईंको विचार के छ? एन्टीबायोटिकको मनपरी प्रयोग रोक्न सरकारले के-के गर्न सक्छ?